Siber Zorbalık

Siber Zorbalık Nedir?

Günümüzde teknoloji hızla gelişmeye, toplum içerisindeki davranış şekillerimizi değiştirmeye devam etmektedir (Li, Cross ve Smith, 2012). Gençler için bilgisayar, internet, cep telefonu ve diğer teknolojik araçlar yaşamlarının bir parçası olmuştur. Öyle ki yeni arkadaşlar edinme ve sürdürme toplumsal ve sosyal ilişkileri ve normları oluşturma bu teknolojik araçlarla meydana gelmektedir.

Son yıllarda hızla gelişen yeni teknolojilerin etkileri toplumun her kurumunda olduğu gibi okulları da etkilemiş ve bilgisayar, cep telefonu gibi yeni teknoloji ürünlerinin kullanımı öğrenciler arasında hızla yaygınlaşmıştır (eroğlu ve peker, 2011).

Bilgi iletişim teknolojileri birçok gence bilgiye rahatlıkla ulaşabilme, duygularını ve düşüncelerini diğerlerinin kendisini tanıyacağı korkusuna kapılmaksızın rahatlıkla ifade edebilme ve sosyal arkadaşlıklar kurma olanağı sağlamaktadır. Çocukların oyunları, öğrencilerin ödevleri ve yetişkinlerin çalışma yaşamında değişiklikler yaratan bilgisayar ve internet teknolojileri, her teknolojinin hayatımıza girişinde yaşandığı gibi tehlike ve yararları beraberinde getirmiştir (yaman, eroğlu ve peker, 2011).

 

• Siber zorbalık, yüz yüze zorbalığa göre daha dolaylıdır. Zorbalığı yapanın “görünmezliği” söz konusudur. Siber zorbaca davranışlarda bulunanların kimliklerinin genellikle bilinmemesi bu kişilerin yakalanma riskini azaltmaktadır. Siber zorba, kimliğini gizli tutabilmek için, mesaj veya internet gönderilerinde kimlik bilgilerini saklamayı deneyebilir.
• Siber zorba, genellikle kısa süre içerisinde, kurbanın reaksiyonunu görememektedir. Direkt bir geri bildirim olmadığı için empati kurma veya pişmanlık gösterme durumunun olmaması siber zorbalığı daha kolay hale getirmektedir. Geleneksel zorbalıkta çoğu zorba, kurbanın acı çektiğini izleyip zevk alabilirken siber zorbalıkta bu tatmini yaşayamamaktadır.
• Siber zorbalık geleneksel zorbalığa göre daha geniş seyircilere ulaşabilmektedir. Örneğin, bir web sitesinde yayınlanan uygunsuz bir mesajı görebilecek seyirci potansiyeli oldukça yüksektir.
• Yapılan incelemede, 7817 konu başlığından 3156’sının bir isim belirtilerek (ör. Ayşe Akadem, Mehmet Coydan vs.) açıldığı görülmüştür. Genellikle isim verilerek açılan konu başlıkları bir kişi hakkında diğerlerinin yorumlarını öğrenmek, bu kişinin bir ilişkisi olup olmadığını öğrenmek amacıyla açılmış olan başlıklardır. İsim verilerek açılan başlıklarda çoğu zaman bahsedilen kişi hakkında yüz yüze söylemenin zor olacağı ifadeler kullanılmıştır.

 

Siber Zorbalık Örnekleri

• Siber zorbalık, sadece ülkemizin değil Avrupa’nın hatta Dünya’nın önemli sorunlarından biridir.  Örneğin Kanada’da 15 yaşındaki bir öğrenci, Yıldız Savaşları filminden bir kavga sahnesini canlandıran video hazırlamıştır. Arkadaşları izinsiz bir şekilde bu videoyu internete paylaşmış, milyarlarca kişi bu videoyu tıklamıştır. Yaşadığı bu olay çocuğun kendisini aşağılanmış hissetmesine ve sonucunda okulu bırakmasına neden olmuştur(Snider & Borel, 2004).
• Kaliforniya’da bir web sitesinde (schoolscandals.com),  birçok okulu ilgilendiren dedikodu, tehdit ve ırkçılık içeren söylemler o kadar yaygınlaşmıştır ki site 30 binden fazla üyeye ulaşmıştır. Bu sitede kendileri hakkında geçen yorumlardan dolayı birçok öğrenci depresyona girmiştir (Paulson, 2003). 
• Avustralya’da 4. sınıfta okuyan 9 yaşındaki bir kız öğrenciye, sınıf arkadaşı tarafından cinsel içerikli mailler gönderildiği, polislerin yaptığı araştırmalar sonucunda ortaya çıkmıştır (Thorp, 2004; Aktaran Li,2007).
• 17 yaşındaki Alexis Pilkington, bir sosyal ağ sitesinde aşağılayıcı ve hakaret içeren yorumlar yüzünden kendi hayatına son vermiştir. Benzer şekilde sanal kurbanlardan biri olan 13 yaşındaki Megan Meier ise sosyal ağlarda hakkında kötü dedikoduların yayılması yüzünden intihar edenlerden biridir. 13 yaşındaki Ryan Patrick Halligan da sanal ortamda verdiği sırların tüm okula yayılması sonucunda hayatına son vermiştir(Bell, 2010).

 

İsim Takma

Hakaret kadar ağır ifadeler içermeyen ve çoğu zaman yüz yüzeyken de kullanılabileceği düşünülen isim takma örnekleri incelendiğinde, toplam yorumların içerisinde 175 tane “isim takma” ifadesinin olduğu görülmüştür. İsim takma kategorisi altında Somon, Doberman gibi örneklerle karşılaşılmıştır. Genellikle isim takılırken hedef alınan kimsenin fiziksel özelliklerine atıfta bulunulduğu tespit edilmiştir.

Alay Etmek

Yorumlar içinde “alay etmek” zorbalık türleri arasında ikincisi sırada yer almıştır. Yine alay sözcüklerinde de mağdurun fiziksel özellikleri ön plana çıkarılmıştır. Örneğin “okulun kelleri” şeklinde bir başlık açılarak bu başlık altında çeşitli isimler sıralanmıştır. Fiziksel özelliğe dayanmadan yapılan alay etmeye örnek olarak “okulun güzel kızları” başlığının altına yazılan erkek isimleri gösterilebilir.

İfşa Etmek

En fazla ifşa ifadesine rastlanan lisede 110 kez ifşa ifadesinin kullanıldığı görülmüştür. İfşa ifadelerinin içinde örneğin “hırsız o, kalem çalıyor” şeklinde ifadelerin de yer aldığı görülmüştür. Bu hem rencide edici hem de mağduru yaftalayıcı bir ifadedir.

Küfür, Hakaret, Tehdit

Yorumların içerisinde en yüksek oranda küfür, hakaret ve tehdit kategorisine uygun ifadeyle karşılaşılmıştır. “Tehdit ifadeleri” diğer tüm başlıklarla kıyaslandığında daha az olması ve çoğu zaman hakareti de içermesi nedeniyle ayrı bir başlık yerine “küfür ve hakaret” başlığı içerisinde değerlendirilmiştir. İncelemede aplikasyonun küfür ifadelerine getirdiği engellemeyi aşmak amacıyla, bu ifadelerin bütünü yerine internette kullanılan kısaltmalarının kullanıldığı görülmüştür. Neredeyse tüm okullarda bu tarz küfürlerin olduğu gözlemlenmiştir. En çok kullanılan hakaret ve aşağılama içeren sözcükler arasında ise “kezban”, “keko” ve “çirkin” gibi ifadeler olduğu söylenebilir. Bunun yanı sıra aplikasyonda “boyu 110 egosu 250”, “egoist” gibi kişilerin davranışlarını hedef alan hakaret içeriklerinin ya da “karga burunlu”, “onu sivilce doğurmuş”, “evlat olsa sevilmez”, “tuvalette ekmek yemiş”, “makyajsız gördüm, hortlak gibiydi korktum” gibi kişilerin dış görünüşlerini hedef alan yorumların sıklıkla kullanıldığı tespit edilmiştir.

Fotoğraf Video Yayınlama

Yorumlar içerisinde en az rastlanan zorbalık türü fotoğraf ya da video yayınıdır. İncelenen okullar içerisinde 82 okulda fotoğraf ya da video içeriğinin bulunduğu görülmüştür. Gözlemlenen vakaların çoğunda yayınlanan fotoğrafların altında hakaret ve küfür içeriklerinin birlikte bulundukları görülmüştür; bu durumun ise mağdurun karşılaştığı zorbalığı ikiye katladığını söylemek mümkündür. Bu durumda öğrencinin içine düşüldüğü durum çok katmanlı bir siber zorbalık olarak değerlendirilebilir.

Dışlama

 “Dışlama” başlığı altında yer alan yorumları beş grupta toplamak mümkündür: Etnik kimlik/ırk, din, cinsel tercih, sosyo-ekonomik farklılıklar ve siyasal yönelim. İsim verilerek açılan başlıkların altında; mülteci, Kürt, Alevi, Ermeni, eşcinsel gibi ifadelerin sıklıkla kullanıldığı görülmüştür. Bunun yanı sıra kimi kullanıcıların “Aramızda komünist olanlar kimler?” gibi sorular sordukları gözlemlenmiştir. Bazı durumlarda dışlayıcı ifadelerin dinsel içerikler taşıdığı görülmüştür. Örneğin, bir lisede paylaşılan “Alevi kardeşimiz var mı bizim okulda?” sorusu, sorunun gerekçesinin ve soruyu soranın kim olduğunun belli olmadığı bir sorudur. Ancak kimi kullanıcılar bu soruyu yanıtlayarak öğrencilerin isimleri ve sınıflarını paylaşmışlardır. Burada asıl sorun, soruyu soranın anonim kalabilmesine karşılık ismi yazılanların kendi rızaları dışında isim ve numaralarının açık olarak paylaşılıyor olmasıdır.

Özel Bilgi Paylaşmak

Özel bilgi paylaşımı maddesi öğrencilere ait cep telefonu numarası, Instagram hesabı gibi özel bilgilerin ne oranda paylaşıldığını tespit etmeye yöneliktir. En çok paylaşılan özel bilgi cep telefonu numarasıdır. Telefon numaraları çoğu zaman “arayın” ya da “dağıtalım” ifadeleriyle birlikte kullanılmıştır. Telefon numaralarından sonra en fazla paylaşılan bir diğer özel bilgi ise kişilerin Instagram hesapları olmuştur. Kimi zaman özel bilgiler hakaret ve küfür ifadeleriyle birlikte paylaşılmıştır.

 

Riskli Davranışlar Nelerdir?
 

• İnternette kişisel bilgilerin (internette tanıştığı birisine okuduğu okulun ismini ve e-posta adresini verme ve fotoğrafını yollama) paylaşılmasını,
• İnternette tanışılan birisiyle iletişime geçilmesini,
• İnternette tanışılan kimseyle yüz yüze ortamda buluşulmasını,
• İntiharı özendirici, uyuşturucu kullanmaya yönelten ve belli bir grubu aşağılayıcı web sitelerine girilmesini,
• İnternette şaka veya kaba yorumlar yapılmasını, internetteyken birisinin bilerek utandırılması riskli davranışlar içerisinde yer almaktadır.

 

Siber Zorba Neden Böyle Davranır?
 

Zorbalık gibi siber zorbalığa da başvurma nedenleri karşısındaki kişiyi, incitmek, üzmek, aşağılamak, zarar vermektir. Siber zorbalık yapan kişi, kendini ispat etme çabası içinde olabilir, yaptığı davranışlarla tanınmaya çalışabilir. Siber zorbalık yapan kişilerin çoğunluğu gerçek hayatta yapmaya cesaret edemeyecekleri davranışları sanal ortamda gerçekleştirirler. Bunun nedeni sanal ortamda herkese kolay erişebilmek ve kendini gizleyebilmektir.

 

Siber Kurbanlık Belirtileri Nelerdir?
 

Kendisini savunma gücüne sahip olmayan kişiler kurban olarak seçilmektedir, maalesef bu durum, ağırlıklı olarak çocukları hedef alıyor.

 Siber zorbalar yaş gurubu ne olursa olsun kendi istek ve arzularına boyun eğmeyen karşı cinsi düşman olarak belleyerek bu davranışa yönelebiliyorlar. Bu saldırılarda cinsel kimlik ön planda tutuluyor. Kurban hakkında rencide edici sözler, iftiralar veya geçmişine yönelik iddialar sosyal medyada açığa çıkarılıyor.

 

Pratik Öneriler
 

• Çocukları, siber zorbalıktan korumak için en büyük görev ebeveynlerine düşmektedir.
• Ebeveynlerin, çocukların internet aktivelerini yakından gözlemlemesi gerekir. Çocukların internete erişimine, kontrol altında olabildiği sürece izin verilmelidir.
• Çocuklara internet ve gizlilik konusunda bilgi verilmelidir. Yabancılarla konuşmamaları gerektiği, kişisel bilgilerini vermemeleri gerektiği nedenleri ile anlatılmalıdır.
• Çocukların kullandığı sosyal medya platformlarının gizlilik ayarları kontrol edilmelidir. Paylaşım ayarları “herkese” açık olmamalıdır.
• Özellikle evlerde kullanılan yazılımların çocuk kilitli, ebeveyn kontrollü olmasına özen göstermek gerekir.

 

Siber Zorbalığın Yaygınlığı
 

Siber zorbalığın ne sıklıkla görüldüğü de pek çok araştırmacı tarafından araştırılmıştır. Bazı araştırma sonuçlarında bu oranlar %9 ile %35 arasında değişmekte, bazılarında ise daha yüksek oranlara çıkmaktadır. Kowalski ve Limber (2007) Amerika‟da 6,7,8. sınıflardan 3767 öğrenciyle yaptıkları bir çalışmada son iki ay içinde katılımcıların % 11‟inin kurban, % 7‟sinin hem kurban hem zorba, % 4‟ünün ise sadece zorba olarak elektronik taciz olaylarına katıldıklarını bulmuşlardır. Kurban ve zorbalar zorbalık yöntemleri olarak daha çok mesajlar, sohbet odaları ve e postaların kullanıldığını ifade etmişlerdir. Kurbanların yarısına yakını tacizcinin kim olduğunu bilmemektedir. Ybarra ve Mitchell (2004) 10-17 yaşlar arasında 1501 düzenli internet kullanıcısı gençle yaptıkları görüşmede; deneklerin %19‟unun internette zorbalık olaylarına karıştıklarını, bunların %4‟ünün kurban, %12‟sinin zorba, %3‟ünün ise hem kurban hem zorba olduklarını bulmuşlardır. Kurbanların %35‟i kendisine taciz yapanı tanımadığını belirtmiştir. Zorbalar eziyet olayına daha çok evlerinde ve yalnızken bazen de arkadaşlarıyla birlikte iken katıldıklarını ifade etmişlerdir. En çok kullanılan zorbalık biçimi ad takma ve dedikodu yapmadır. Li (2006) Kanada‟da 264 yedinci ve dokuzuncu sınıf öğrencisiyle yaptığı çalışmada her dört öğrenciden birinin siber zorbalığa uğradığını belirtmiştir. Bunların yarıya yakını kendisine eziyet edeni tanıdığını söylemiştir. Katılımcıların %15‟ i ise elektronik iletişim araçlarını kullanarak başkalarına zorbalık yaptıklarını ifade etmişlerdir…